Monomaan

De keren dat ik politiek-correct ben, zijn op een hand te tellen - geteld vanaf mijn geboorte. Ik ben het niet vaak, omdat het zo saai en voordehandliggend is. Wie wil nou zijn wat iedereen verwacht dat je bent - of hóe iedereen verwacht dat je moet zijn? Het leven wordt saai als je handelt naar de ideeën van anderen. Je moet tegen heilige huisjes kunnen aanschoppen. Alleen zo krijg je dingen in beweging. Je moet ook tegen je eigen heilige huisjes kunnen aanschoppen: het is verstandig te bedenken wat en waarom je iets denkt. Bij veel mensen ontbreekt het aan goede argumenten: drogredenen zijn geen argumenten.

'Ik vind artisjokken vies', sprak eens een filosoof tijdens een enorm saaie lezing. Hiermee doelde hij op iets dat een mening is en tegelijkertijd een feit. Hoewel dat vieze niet in de artisjokken ligt, worden ze alom gezien als vies en zijn ze dat daarom ook. Als christen heb je de bijbel en als hierin staat dat euthanisie iets heidens is, dan is dat een mening als de gelovige het overneemt. Toch wordt dat een feit, omdat het de enige waarheid voor de christen is. Wat is nog mening, wat is feit? Hoe moet je in discussie met mensen die meningen en feiten door elkaar halen? Hoe moet je in discussie met mensen die niet weten wáárom ze meningen en feiten door elkaar halen?

Vanmorgen zat ik in de bus en bij gebrek aan een ipod besloot ik mee te luisteren met het telefonerende schreeuwstudentje achter me. 'Ja, echt hè', zei ze enigszins zeurderig, 'Charlotte is altijd zó wantrouwig en onzeker'. Ook dat is een voorbeeld van iemand die de fijne lijn van mening en feit opzoekt. Is het karakter van iemand wel te beschrijven - te maken tot een feit? Kun je stellen dat iemand zelfverzekerd of onzeker, mannelijk of vrouwelijk, et cetera is?

Ik denk van niet. Als mensen over personen spreken, beperken ze zich tot karakterpatronen. Hierbij laten ze buiten beschouwing dat het karakter afhangt van de context - de situatie waarin je jezelf bevindt. Charlotte wordt besproken als iemand die wantrouwig en onzeker is. 'Wantrouwig' en 'onzeker' passen binnen een bepaald karakterpatroon. Als Charlotte zich een keer onafhankelijk doet voorkomen, of sterk en spontaan, dan doet zij dit met een reden. Dat is iets anders dan dat zij dit doet omdat ze het is. Ze is bijvoorbeeld sterk en spontaan, omdat ze solliciteert naar een baan die ze niet zou krijgen als ze haar ware ik toonde. Is dit hoe de natuur in elkaar zit? Kan het niet zo zijn dat Charlotte zowel onzeker als zeker, sterk als zwak, spontaan als terughoudend is? Dat haar karakter dus afhangt van waar ze is, met wie ze is, hoe ze is, wanneer ze is - de directe omgeving.

Het is te begrijpen dat mensen deze grotere natuur niet willen inzien: het maakt het leven een stuk ingewikkelder. Je kent namelijk niemand écht. Natuurlijk kun je wel voorspellen hoe iemand zich zal gedragen in bepaalde situaties of ken je personen beter dan anderen. Dit komt echter omdat velen van ons goed zijn in het uitoefenen van controle op zijn omgeving. We hebben dus een redelijk consistent karakter, omdat we een redelijke invloed hebben op onze context.

Toch betekent dit niet dat ik geen hokjesdenker ben. Het betekent wel dat ik mezelf op mijn kop geef als ik in hokjes denk. Steeds vaker krijg ik een standje van ik - ook ik moet meningen en feiten uit elkaar zien te houden.